Plantaardig eten: ook een vooruitgang voor werknemers en boeren

Op deze 1 mei, Dag van de Arbeid, staan we stil bij wat wij kunnen doen om een eerlijke maatschappij dichterbij te brengen. Een mooie kans om het eens te hebben over een factor die vaak wordt vergeten in de maatschappelijke discussie over gelijkheid en rechtvaardigheid: ons voedselsysteem. Want wie profiteert daarvan? En wie draagt de lasten?

Je zou kunnen zeggen dat in de industriële voedselproductie altijd werknemers worden uitgebuit. Maar het meest ernstig zijn toch wel de misstanden voor arbeidsmigranten in de bio-industrie: de lonen zijn laag, contracten onzeker, de huisvesting erbarmelijk¹. Alternatieve voedselsystemen waarin plantaardige landbouw centraal staat, bieden een fantastische kans om te werken aan een nieuw en beter voedselsysteem. Een systeem dat niet alleen duurzaam, maar ook rechtvaardig is².

Ons voedselsysteem vandaag de dag: uitbuiting en onzekerheid

De industriële veehouderij is één van de meest gevaarlijke sectoren om in te werken. Dit bevestigt ook de International Labour Organization (ILO). Ook in Nederland spreekt de politiek over “ernstige misstanden” in de vleessector. Het werk in een slachthuis is gevaarlijk (scherpe messen, angstige dieren) en er moet snel gewerkt worden (zo veel mogelijk dieren slachten per minuut), waardoor een ongeluk in een klein hoekje zit. Ook worden sommige slachthuis-medewerkers (vaak migranten uit Oost-Europa) op staande voet ontslagen zonder goede reden³. Medewerkers die gewond raken tijdens het werk worden niet of nauwelijks gecompenseerd, om nog maar niet te spreken van de omstandigheden waarin veel van hen worden gehuisvest: soms met meerdere gezinnen in één kamer, soms in kamers zonder ramen, zodat er geen daglicht binnenkomt. Onderzoek wijst uit dat het risico op depressies en PTSD, maar ook huiselijk geweld en zelfmoord, hoger is dan gemiddeld bij mensen die in het slachthuis werken; dankzij de gewelddadige aard van het werk⁴.

En het zijn niet alleen medewerkers in de vleessector die hieronder lijden. Deze industriële manier van voedsel produceren gaat ook ten koste van kleinschalige boeren, die, volgens recent onderzoek, ongeveer 1/3e van alle voedsel wereldwijd voor ons produceren.⁵ Veel van hen ervaren aanzienlijke drempels als ze willen overgaan op plantaardige landbouw. Verreweg het grootste deel van de overheidssubsidies gaat nu naar grootschalige agribusiness, waardoor kleinere boeren moeten opboksen tegen een economisch systeem dat industriële productie voorrang geeft boven verduurzaming. Zonder de juiste steun en aanmoediging drijft dit boeren die willen switchen naar duurzamere productie al gauw in de schulden, met alle materiële en psychische gevolgen van dien.⁶IPCC (2021). Climate Change and Land. Available at: https://www.ipcc.ch/srccl/

Hoe komen we hieruit? Onze eisen voor een eerlijk voedselsysteem

Bij ProVeg geloven we dat de overgang op een plantaardiger voedselsysteem ook een unieke kans met zich meebrengt om deze problemen op systeemniveau aan te pakken.

Dit is wat we willen bereiken door meer plantaardige productie & consumptie :

• Veiliger en gezonder werk – het telen van gewassen brengt minder veiligheids- en gezondheidsrisico’s met zich mee dan het slopende werk in megastallen en slachthuizen.
• Economische zekerheid voor boeren – als plantaardige voeding meer subsidie krijgt, wordt het makkelijker voor kleinschalige boeren om over te gaan op duurzame gewassen, wat voor hen meer financiële zekerheid biedt.
• Voedselsoevereniteit en veiligheid – het steunen van kleinschalige plantaardige landbouw maakt boeren minder afhankelijk van wereldwijde ketens en zorgt voor meer voedselzekerheid. De intensieve veehouderij is kwetsbaar voor klimaatrampen. Een voedselsysteem met veel verschillende soorten gewassen, is beter bestand tegen heftige weerschommelingen. Daarnaast verkleint het stoppen met de industriële veehouderij het risico op zoönoses en pandemieën in de toekomst.
• Klimaatrechtvaardigheid – de aanwezigheid van (mega)stallen heeft vaak een enorme impact op omwonenden en de omgeving, bijvoorbeeld door vervuiling van de bodem en bodemdegradatie. Meer plantaardige landbouw kan deze problemen verminderen.⁷

Wat moet er gebeuren om het eerlijk te doen?

Om een rechtvaardig voedselsysteem te realiseren, moeten onze overheden beter beleid voeren. Ook zullen grote agri-bedrijven verantwoordelijkheid moeten nemen voor de misstanden waar werknemers onder lijden en moeten werken aan betere systemen. Dit is wat ProVeg zou willen zien:

• Verschuif subsidie naar plantaardig – er moet vanuit Nederland én vanuit Europa minder geld naar de vlees- en zuivelindustrie, en meer naar plantaardig eten.
• Bescherm werkers –  er moet worden geïnvesteerd in plantaardige voeding van hoge kwaliteit tegen fatsoenlijke beloning. Ook moet worden gezorgd voor een veilige werkomgeving, goede huisvesting en betere sociale zekerheid voor werknemers. Plantaardige productie zal niet voor alles een oplossing bieden, maar het is een stap in de goede richting. De vleesindustrie is namelijk inherent het meest gevaarlijk voor werknemers.
• Investeer in plantaardige innovatie – zorg ervoor dat onderzoek en ontwikkeling op het gebied van plantaardig eten op volle kracht kan doorgaan.
• Steun kleinschalige boeren – faciliteer toegang tot informatie en (om)scholing voor boeren die over willen op plantaardige landbouw.
• Betrek boeren bij de beleidstafel – ontwikkel beleid waarin de visie van kleine boeren is meegenomen, zodat hun behoeften centraal staan in het hervormen van het voedselsysteem. Maar zorg ook dat instituten meegaan in de transitie richting plantaardig; scholen, ziekenhuizen en publieke ruimtes moeten duurzame landbouw aanmoedigen.

Doe met ons mee

Overheden, bedrijven en consumenten moeten doen wat nodig is om ons voedselsysteem duurzaam en rechtvaardig te maken – ook voor degenen die ons voedsel produceren. Daarvoor zetten wij ons in, hier in Nederland, maar ook op internationaal niveau bij de VN.

Wil je dit werk steunen? Word dan ProVeg donateur.

1. https://www.rtl.nl/nieuws/economie/artikel/5504564/arbeidsmigranten-vleessector-nog-altijd-onderbetaald#:~:text=Uitzendbureaus%20in%20de%20vleessector%20maken,vleeswarenfabrikant%2C%20moeten%20forse%20nabetalingen%20doen.
2. FAO (2022). The Future of Food and Agriculture – Alternative Pathways to 2050. Available at: https://www.fao.org/future-food-agriculture
3. NOS, 24-05-2024, https://nos.nl/artikel/2521728-maatregelen-tegen-slachthuizen-die-personeel-onterecht-ontslaan
4. The Psychological Impact of Slaughterhouse Employment: A Systematic Literature Review. Available at: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10009492/
5. Good Food Institute (2023). Plant-Based Market Report. Available at: https://www.gfi.org/plant-based-market-report
6. IPCC (2021). Climate Change and Land. Available at: https://www.ipcc.ch/srccl/
7. ProVeg International (2023). Building a Sustainable Food System with Plant-Based Innovation. Available at: https://proveg.org/sustainable-food-report